• Paz. Ara 22nd, 2024

KEMALİYE EĞİN

Yeşil bir Dünya Kenti.

1840 Sayımı – Kemaliye

1840 Sayımı

Eğin’de 17. yüzyıla, kadar ekonomik yaşam hakkında bilgi veren kaynaklara pek rastlanamaz. Halkın göçebe unsurları daha çok hayvancılıkla uğraşmışlar, yerleşik kesim ise elsanatlanna ve ticarete yönelmişlerdir.

18 ve 19. yy.lar ise, Eğin tam anlamıyla bir kent görüntüsüne dönüşmüş ve ekonomik merkez niteliğini kazanmıştır. Asya, Afrika ve Akdeniz kıyılan için önemli bir statüsüyle ilgi çekmiş, adını dönemin ticaret merkezlerinde duyurmuştu. O dönemlerde özellikle kurudut, ipek ve halı başlıca ihraç ürünleri arasında sayılıyordu. Kent merkezinde yaşam standardı oldukça yüksekti. Büyük ve konforlu evlerin yapıldığı bu yıllara rastlar. Bu yaşam biçimi I. Dünya Savaşı sonlarına kadar sürdü.

Ankara, Etnografya Müzesi Kitaplığı’nda saklı Eğin Şer’iye Mahkemesi 1256 (1840) tarih ve defter 6-7’de görülen kayıtlara göre, Eğin’de işkollarım ve bu işkollarına sahip Müslüman ve Hıristiyan iş sahiplerinin adedini gösterir çizelgeye bir göz atalım: Üretim ve ticaretin, Eğinlilerin geçimini sağlamayışı nedeniyle, göç olgusu başladı. Moltke’nin verdiği bilgilere göre, 19. yy.ın ilk yansında İstanbul’da kasaplık, hamallık, bakkallık, kömürcülük Eğinlilerin geçim kaynağı olurken, Ermeniler sarraflık ve ticarî işlerde ilçenin sosyal ve ekonomik yaşamını yönlendirmişlerdir. Aşağıda detaylı olarak verilen Eğin Şer’iye Sicilleri, kentin o tarihlerde parlak bir ticarî faaliyet içinde olduğunu açıkça göstermektedir. İşkolları ve esnaf sayılan oldukça yüksek olan 19. yüzyıl, Eğin’in ekonomik yaşamdaki altın yılları sayılır. Kasabadan hayvanlara yüklenen sarı sahtiyan, ipek manussa, hah, boya, deri dış pazarlara götürülür, dışardan da altın ve gümüş gelirdi. Sanat ve ticaret genellikle Ermeniler’in elindeydi. Halep kenti de bu alışverişin hem alıcısı, hem de satıcısı merkezini yapıyordu.

İŞ KOLLARI ADI
MÜSLÜMAN ADET
HIRİSTİYAN ADET
TOPLAM ADET
    Debbağan (Deri sepicileri)      038      032      070
    Kefeşgiran (Ayakkabıcılar)      035      148      183
    Sarraçyan (Saraçla)      001      004      005
    Mutaiyan (Keçi kılından torba yapan esnaf)      003      002      005
    Semerciyan (Semerciler        –      004      004
    Terziyan      001      051      052
    Kürkçüyan (Kürkçüler)        –      032      032
    Çulhacıyan (El tezgahında dokuyucular)      001      104      105
    Hallaçyan (Pamuk atıcısı)        –      007      007
    Boyacıyan        –      014      014
    Tüccaran      078      056      134
    Dellâlan (Çığırtkanlar)      004        –      004
    Attaran (Kokulu maddeler satanlar)      008      002      010
    Hekiman (Doktor)        –      004      004
    Duhanciyan (Tütüncüler)      028      006      034
    Bakkalan (Bakkallar)      083      002      085
    Poliçesi ve Sarraf        –      042      042
    Berberan (Berberler)      015      020      035
    Ahengiran (Demirciler)      004      027      031
    Nalbandan (.Nalbantlar)      015      004      019
    Çilingiran (Çilingir esnafı)        –      014      014
    Tüfekciyan (Tüfek yapan esnaf)        –      007      007
    Saatciyan (Saatçılar esnafı)      002      003      005
    Kuyumcular        –      021      021
    Kalaycı        –      025      025
    Hanciyan (Han işletenler)      012        –      012
    Tenekeci        –      009      009
    Kahveciler      010        –      010
    Ekmekçiler      025      018      043
    Kebabçılar      004      003      007
    Değirmenci (köyler dahil)      028      009      037
    Çömlekçiler      005      004      009
    Hızarcılar      026      005      031
    Dülgerler      029      021      050
    Duvarcılar      017      005      022
    Hamalan (Hamallar)      012      003      015
    Kellekçiler (Su üzerinde taşım aracı)      020      002      022
    Katırcılar      080        –      080
    Bangiran (Beygirciler)      028      002      030
    TOPLAM      612      712     1324


Yukarıda çizelgede görüleceği üzere, Eğin’de ekonomik ortam 19. yy.da en parlak dönemini yaşamıştır. En kârlı ve vücudu fazla yıpratmayan işkolları da gayrimüslimlerin (Ermenilerin) elinde bulunmaktadır.

Bakkallık, inşaat işleri, katırcılık gibi insanı tez zamanda yıpratan ve az kazanç sağlayan işkollannda ise, daha çok Müslümanların çalıştığı görülmektedir.

1872 TARİHLÎ SALNAME’YE GÖRE EĞİN’DE YAPILARIN SAYISAL DAĞILIMI

Eğin kazası merkezinde bina sayımlan da yapılmış ve sonuçlan belgelerle saptanmıştır. Başvekalet Arşiv Dairesi, Diyarbakır Salnamesi 1288 (1872) tarihli 99-101 defter kayıtlarına göre yapılan sayım sonuçlannı aşağıya alıyoruz:

Sayıma Konu Olan Birimler
Adet
Sayıma Konu Olan Birimler
Adet
    Hane     2.087     Mektebi Rüştiye          1
    Dükkan        481     Mektebi Müslim        13
    Han         12     Medrese          7
    Hamam           2     Ahır       178
    Değirmen          19     Samanlık       116
    Fınn          14     Çeşme       111
    Kahvehane          12     Şadırvan          1
    Mağaza          99     Ermeni Mektebi          1
    Boyahane           2     Kilise          2
    Dabağhane           6     İskele          9
    Dink           2     Köprü          2
    Puruthane           2     Arsa         28
    Tandırdamı         95     Müslüman Mezarlığı         7
    Camii           6     Ermeni Mezarlığı         3
    Mescid         14     Müslüman nüfusu    15.922
    Bahçe      2.000     Hıristiyan nüfusu      6.480

TARİH BOYU EĞİN (KEMALİYE) NÜFUS VERİLERİ

Eğin’in saptanabilen ilk nüfus verileri 1518 tarihli Tahrir defterinde yer alır. O tarihli Müslüman nüfus 14 hane, gayrimüslim nüfus 119 hane olarak belirtilir. Hane sayısı ortalama 5 kişi alınırsa, Eğin’in o tarihlerde, 16. yüzyıl başındaki nüfusunun 1200 kişiye yaklaştığı söylenebilir.

19. yy. ile, düzenli ilk nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılı arasında bununla ilgili sayısal bilgiler, bölgede inceleme yapan gezginlerin notlanndan ve Vilayet Salnamelerinden öğrenilebilir.

Buna göre:
1835 yılında, J.Brant şehirde mevcut 2700 evde, 2000’nin Türklerin, 700’ünde ise Ermenilerin oturduğunu söyler.C.Rittr ve C.Texler, bu sayılan aynen kabul eder.

Şemsettin Sami, 1888 yılıda tüm nüfusun 10.000 kişi dolayında olduğunu kaydeder. Y.Cuinet, 1890 yılında 19.000 olan nüfusun 11439’unu Müslüman, 7561’ini de Gregoryan Ermeni olarak gösterir. W.Yorke, 1890’daki 15000 olduğunu, bunu yan yarıya İslâm ve Ermenilerden oluştuğunu belirtir.

Diyarbekir Vilayeti Salnamelerinde Eğin Nüfusu Kayıtları;

YILLAR
KÖY VE MAHALLE TOPLAMI
MÜSLÜMAN NÜFUS
GAYRİMÜSLİM NÜFUS
TOPLAM NÜFUS
   1288 (1871)
57
2288
2978
5262
   1291 (1874)
56
2326
2712
5038
   1292 (1875)
56
2426
2712
5138

Mamuret ül-Aziz Vilayeti Salnamelerinde Eğin Nüfus Kayıtlan

YILLAR
KÖY VE MAHALLE TOPLAMI
MÜSLÜMAN NÜFUS
GAYRİMÜSLİM NÜFUS
TOPLAM NÜFUS
   1298 (1881)
54
 3.143
2.636
 4.779
   1301 (1884)
?
12.700
5.507
18.207
   1305 (1888)
?
13.720
5.507
19.207
1325 (1907)
62
30.408
9.513
40.424

Tüm bu veriler değerlendirildiğinde, Eğin (Kemaliye) nüfusunun 16. yüzyıldan itibaren arttığı, 19. yy.da durakladığı ve 20. yy.da ise giderek düştüğü dikkati çekmektedir.

FacebookTwitterEmailPinterestWhatsAppLinkedInTumblrGmailMessengerWeChatShare

By uzman

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir