1840 Sayımı

Eğin’de 17. yüzyıla, kadar ekonomik yaşam hakkında bilgi veren kaynaklara pek rastlanamaz. Halkın göçebe unsurları daha çok hayvancılıkla uğraşmışlar, yerleşik kesim ise elsanatlanna ve ticarete yönelmişlerdir.

18 ve 19. yy.lar ise, Eğin tam anlamıyla bir kent görüntüsüne dönüşmüş ve ekonomik merkez niteliğini kazanmıştır. Asya, Afrika ve Akdeniz kıyılan için önemli bir statüsüyle ilgi çekmiş, adını dönemin ticaret merkezlerinde duyurmuştu. O dönemlerde özellikle kurudut, ipek ve halı başlıca ihraç ürünleri arasında sayılıyordu. Kent merkezinde yaşam standardı oldukça yüksekti. Büyük ve konforlu evlerin yapıldığı bu yıllara rastlar. Bu yaşam biçimi I. Dünya Savaşı sonlarına kadar sürdü.

Ankara, Etnografya Müzesi Kitaplığı’nda saklı Eğin Şer’iye Mahkemesi 1256 (1840) tarih ve defter 6-7’de görülen kayıtlara göre, Eğin’de işkollarım ve bu işkollarına sahip Müslüman ve Hıristiyan iş sahiplerinin adedini gösterir çizelgeye bir göz atalım: Üretim ve ticaretin, Eğinlilerin geçimini sağlamayışı nedeniyle, göç olgusu başladı. Moltke’nin verdiği bilgilere göre, 19. yy.ın ilk yansında İstanbul’da kasaplık, hamallık, bakkallık, kömürcülük Eğinlilerin geçim kaynağı olurken, Ermeniler sarraflık ve ticarî işlerde ilçenin sosyal ve ekonomik yaşamını yönlendirmişlerdir. Aşağıda detaylı olarak verilen Eğin Şer’iye Sicilleri, kentin o tarihlerde parlak bir ticarî faaliyet içinde olduğunu açıkça göstermektedir. İşkolları ve esnaf sayılan oldukça yüksek olan 19. yüzyıl, Eğin’in ekonomik yaşamdaki altın yılları sayılır. Kasabadan hayvanlara yüklenen sarı sahtiyan, ipek manussa, hah, boya, deri dış pazarlara götürülür, dışardan da altın ve gümüş gelirdi. Sanat ve ticaret genellikle Ermeniler’in elindeydi. Halep kenti de bu alışverişin hem alıcısı, hem de satıcısı merkezini yapıyordu.

Yukarıda çizelgede görüleceği üzere, Eğin’de ekonomik ortam 19. yy.da en parlak dönemini yaşamıştır. En kârlı ve vücudu fazla yıpratmayan işkolları da gayrimüslimlerin (Ermenilerin) elinde bulunmaktadır.

Bakkallık, inşaat işleri, katırcılık gibi insanı tez zamanda yıpratan ve az kazanç sağlayan işkollannda ise, daha çok Müslümanların çalıştığı görülmektedir.

1872 TARİHLÎ SALNAME’YE GÖRE EĞİN’DE YAPILARIN SAYISAL DAĞILIMI

Eğin kazası merkezinde bina sayımlan da yapılmış ve sonuçlan belgelerle saptanmıştır. Başvekalet Arşiv Dairesi, Diyarbakır Salnamesi 1288 (1872) tarihli 99-101 defter kayıtlarına göre yapılan sayım sonuçlannı aşağıya alıyoruz:

TARİH BOYU EĞİN (KEMALİYE) NÜFUS VERİLERİ

Eğin’in saptanabilen ilk nüfus verileri 1518 tarihli Tahrir defterinde yer alır. O tarihli Müslüman nüfus 14 hane, gayrimüslim nüfus 119 hane olarak belirtilir. Hane sayısı ortalama 5 kişi alınırsa, Eğin’in o tarihlerde, 16. yüzyıl başındaki nüfusunun 1200 kişiye yaklaştığı söylenebilir.

19. yy. ile, düzenli ilk nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılı arasında bununla ilgili sayısal bilgiler, bölgede inceleme yapan gezginlerin notlanndan ve Vilayet Salnamelerinden öğrenilebilir.

Buna göre:
1835 yılında, J.Brant şehirde mevcut 2700 evde, 2000’nin Türklerin, 700’ünde ise Ermenilerin oturduğunu söyler.C.Rittr ve C.Texler, bu sayılan aynen kabul eder.

Şemsettin Sami, 1888 yılıda tüm nüfusun 10.000 kişi dolayında olduğunu kaydeder. Y.Cuinet, 1890 yılında 19.000 olan nüfusun 11439’unu Müslüman, 7561’ini de Gregoryan Ermeni olarak gösterir. W.Yorke, 1890’daki 15000 olduğunu, bunu yan yarıya İslâm ve Ermenilerden oluştuğunu belirtir.

Diyarbekir Vilayeti Salnamelerinde Eğin Nüfusu Kayıtları;

Mamuret ül-Aziz Vilayeti Salnamelerinde Eğin Nüfus Kayıtlan

Tüm bu veriler değerlendirildiğinde, Eğin (Kemaliye) nüfusunun 16. yüzyıldan itibaren arttığı, 19. yy.da durakladığı ve 20. yy.da ise giderek düştüğü dikkati çekmektedir.