KENTLERİNİN KADERİNİ DEĞİŞTİREN KEMALİYE GÖNÜLLÜLERİ
ÇEKÜL Vakfı Başkanı Metin Sözen, Kemaliye’yi (Eğin) ayağa kaldırmayı aklına koyduğunda, en büyük dayanağı İstanbullu Kemaliyelilerdi. Başta Mualla Poyraz olmak üzere, Abdullah Ataman, Hilmi Balioğlu, Füsun Durna, Yüksel Erdoğan, Tülin Günay, Nurtül Mısırdalı, Mehmet Mısırdalı, Eray Parlakkaya, Sevgi Özbek, Mustafa Özbek, Hülya Özbey, Metin Özbey, Lütfün Özgünaydın, Songül Özgünaydın, Kadriye Ayda Ünal, Serdal Ünal’dan oluşan grup, 1996 yılından beri Kemaliye’nin özgün dokusunu yaşatmak için çaba harcamaktaydılar. 1999 yılından itibaren ÇEKÜL’ün “7 Bölge 7 Bölge” projesine katılarak Sözen’in yol haritasını çizdiği çalışmalara yüreklerini ve emeklerini koydular.
2001 yılı sonlarında, Kemaliye Gönüllüleri’nin İstanbul’daki ÇEKÜL Merkezinde yaptıkları toplantı tarihi bir kararla noktalandı. Kentte “evden sokağa, sokaktan kente, kentten havzaya, havzadan bölgeye ve ülkeye yayılacak çalışma”yı gerçekleştirebilmek için Kemaliye’de bir temsilciliğin açılması ve temsilcilik görevini de Hilmi Balioğlu’nun üstlenmesi konusunda görüş birliğine vardılar.
Hilmi Balioğlu ısrar karşısında önce tereddüt etti: “…konuyu bilmiyorum. Bana inceleme ve düşünme fırsatı verirseniz bu özverili çalışmalarınızda sizlere yardımcı olmaya hazırım,” dedi ve ardından ekledi: “Arzu ederseniz bir dükkanımı bu amaçla merkez olarak kullanmanıza tahsis edebilirim.”
ÇEKÜL Kemaliye Temsilciliği 12 Temmuz 2002 Cuma günü, Kemaliye Kaymakamı Ferhat Kurdoğlu, Belediye Başkanı Mustafa Demir, ÇEKÜL Vakfı Genel Sekreteri Betül Sözen ve Kemaliye halkının yoğun ve coşkulu katılımıyla açıldı. Çarşı 2. Sokak No.1 C’deki Balioğlu’na ait dükkanın, 1986 yılında yangında yok olan eski Eğin Çarşısındaki dükkanlardan esinlenilerek onarılması ve hizmete açılması heyecan vericiydi. Açılıştan sonra Şehir Kulübünün bahçesinde verilen ikram, Kemaliyeli kadınların katkılarıyla bir şenliğe dönüştü. Bozkurt Lokantası tarafından hazırlanan “Kaburga Pilavı” ve ayran, kadınların gönüllü hazırladıkları helva, baklava, çiçek dolması gibi yiyeceklerin tadına doyum olmadı. Lenger-lenger karadutun beyaz örtülü masalara kattığı renk bir başka güzellikti.
Hilmi Balioğlu önderliğindeki ÇEKÜL Temsilciliğinin çalışmalarıyla, Anadolu’nun özgün özelliklerini henüz yitirmemiş kentlerden biri olan Kemaliye, ÇEKÜL Vakfı’nın “7 Bölge 7 Kent” projesinde Doğu Anadolu’nun simge kenti oldu. “Kent kimliğinin” oluşmasına olanak sağlayacak projeleri adım adım uygulanmaya başladı.
Kemaliye, doğal ve kültürel değerlerinin yanı sıra, Yukarı Fırat Havzasının orta noktasında bulunuyor ve bu nedenle de stratejik bir konuma sahip. Bu özellikleriyle tarihin her döneminde Anadolu’nun önemli bir ticaret merkezi olarak öne çıktı. Ancak Tanzimat’tan sonra giderek eski parlak dönemini geride bıraktı; 30 Ekim 1986’da yaşanan büyük yangın sonucunda da tarihi Çarşısındaki 200’e yakın işyeri ve dükkanın yanıp kül olmasıyla büyük yara aldı. Bugün ise kent, Kemaliye Gönüllülerinin özverili çabalarıyla tarihi mirasına sahip çıkıyor ve küllerinden yeniden doğuyor. ÇEKÜL Kemaliye Temsilcisi Hilmi Balioğlu, gönüllülerinin adım adım yeniden hayata döndürdükleri eserlerden birkaç örneği şöyle sıralıyor:
1. Kemaliye Kent Müzesi: Kentlerin “kendi varlık nedenlerini” açıklamaya olanak sağlayacak öğelerden biri olan Kent Müzesi, 1999 yılında, Çekül Kemaliye Gönüllülerinin işbirliği ve dönemin kaymakamı Uğur Kolsuz’un gayretleriyle açıldı.
2. Atatürk Kültür Merkezi: İlçe Merkezinde, 1928-1940 arasında ilkokul, 1940-1987 yıllarına kadar da ortaokul olan taş duvarlı ahşap tarihi bina, Erzincan eski valisi Halil İbrahim Altınok’un önderliği ve Kemaliye gönüllülerin desteğiyle 2001 yılında hizmete açıldı.
3. Konukevi: Kemaliye gönüllülerinden koordinatör Mualla Poyraz’ın satın alarak Valiliğe bağışlanan ve restore edilen özgün ev, Kemaliye (Eğin) örf adetlerinin yaşatılmasını amaçlıyor.
4. Özkaymaz Evi: Şahsuvar sokakta bulunan ve Valiliğe bağışlanan Özkaymaz kardeşlere ait 10 odalı bina, özgün Kemaliye evi tarzında yeniden düzenlendi.
5. Eski Medrese: Çekül Vakfı ve Kemaliye temsilciliği ile Kemaliye Kültür ve Kalkınma Vakfı Başkanı, Ulaştırma eski Bakanı H.B. Aktan’nın gayretleriyle 2005 yılında TOBB den sağlanan mali destekle restore edildi.
6. Konak Yurt Projesi: 1996-1997 eğitim yılında açılan Meslek Yüksek Okulu öğrencileri için yurt binası, Kemaliye gönüllüsü Yük.Mim. Eray Parlakkaya tarafından projelendirildi, 2006 yılında tamamlanarak hizmete açıldı.
7. Hacı Ömer Yalçınkayalar Evi: Kemaliye gönüllüleri Yalçınkayalar çifti, Kemaliye’de ilk ev pansiyonculuğu girişimini başlattı ve kentte ev pansiyonculuğunun önünü açtı.
8. Cemalettin Bilgin Evi: Projesi Kemaliye gönüllüsü Yük.Mim. Eray Parlakkaya tarafından çizilen binanın inşaatına 2005 yılında başlandı, yöre ustalarından Apçağalı Mustafa Malkoç ekibi tarafından yapıldı. Üç katlı özgün bir Kemaliye evi olarak, geleneksel Kemaliye taş duvar işçiliğiyle kagir tahta kaplama ustalığının bir örneğidir.
9. Çelikmen Evi: Bahçe Mahallesinde, 2006 yılında başlanan ve projesi Yük. Mim.Sabri Çelikmen’e ait olan binanın zemin kat dış duvarları Başpınar yöresinden çıkartılan kayrak taşlarıyla kaplandı. Pencere ve kepenkleri orijinal Kemaliye pencere yapısına sadık kaldı.
2003 yılından sonra, Hasan B. Aktan tarafından kurulan KEMAV ve Kemaliye Belediye Başkanlığı’nın çalışmaları ve Çekül Kemaliye Gönüllülerinin desteğiyle çalışmalar gönüllülük temelinde devam ediyor. 2005 yılından sonra Kültür ve Turizm Bakanlığının ilgisiyle, geleneksel mimarlık örneği yapılar “korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı” olarak tescil edildi.
Ve Köyler…
ÇEKÜL’ün 1975 yılında Safranbolu’nun Yörük Köyü ile başlattığı hareketin bir uzantısı olarak, Kemaliye kent merkezi dışında bulunan Apçağa, Salihli, Sırakonak, Başpınar köyleri de özgün yapıların yitirilmemesi ve binlerce yıllık geleneğin izlerinin tükenmemesi amacıyla ele alınıyor.
Apçağa Köyü: 2003’ten başlayarak, Ahmet Kutsi Tecer Müzesi, Kayabaşı Kır Kahvesi, Amfi Tiyatro, Köy Konağı ve Köy Odası’nı içeren Apçağa Köyü Meydanı ve Kayabaşı Çevre Düzenlemesi Projesi uygulamaya kondu. Yük.Mim. Eray Parlakkaya’nın gerçekleştirdiği Kayabaşı Kır kahvesi-Amfi Tiyatro uygulamalı projesi, Aydın Doğan 2005 Kent Mimarisi, Kent Dokusu yarışmasına ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 2006 yılı I. Ulusal Mimarlık Koruma Ödülleri yarışmasına katıldı ve ödül aldı.
2004 yılında Doç. Dr. Ahmet Çetinsaya tarafından satın alınarak KEMAV’a bağışlanan Hacı Hasangilin Değirmeni, yine Kemaliye gönüllüsü Yük. Mim. Eray Parlakkaya tarafından projelendirildi ve restore edildi.
Salihli köyü: Mustafa Özbek Evi, 2005 yılında rahmetli mimar Metin Özbey tarafından özgün Kemaliye Evi olarak projelendirilerek yapıldı.
Sırakonak Köyü: Kemaliye’nin en eski yerleşim birimlerinden biri olan köy’de, İstanbul’da bulunan Köy Derneği’nin desteğiyle, Sırakonak Müze-Kültür Evi Yük. Mim. Eray Parlakkaya tarafından projelendirildi, tamamlandı ve 2005 yılında açıldı.
ÇEKÜL Kemaliye Temsilciliği ve Kemaliye Gönüllüleri, yöresel ekonomik kalkınma ile örtüşen “havza boyutunda koruma” ilkesini ve anıtsal korumadan, sokak, mahalle, kent ölçeğine taşınan koruma anlayışını benimsiyor, öncelikle kamu ve yerel kesimle birlikteliğe önem veriyor. Kemaliye, ÇEKÜL’ün öncülüğünde 2000 yılında kurulan Tarihi Kentler Birliği’nin 28. üyesi olarak Anadolu birlikteliğinde yer alıyor. Doğu ve Güney Anadolu ile İç Anadolu’nun kesiştiği hattın yer aldığı ve Anadolu Uygarlığı’nın en önemli beşiği sayılan tarihi Yukarı Fırat Havza’nın bir simgesi olarak Kemaliye artık, Kemaliye gönüllüleri ve Kemaliye temsilcisi Hilmi Balioğlu’nun çabalarıyla, özgün tarihi mirasıyla gurur duymanın mutluluğunu yaşıyor.
